हेत्वनुसारम्
अत्र
हेतु: पक्ष: साध्यम् व्याप्ति: दृष्टान्त: सन्दर्भ:
इति एतेन क्रमेण वर्णनमस्ति
अंशित्वात्,
पट: अयं
एतत्तन्तुनिष्ठात्यन्ताभावप्रतियोगि, यत्र अंशित्वं
तत्र एतत्तन्तुनिष्ठात्यन्ताभावप्रतियोगित्वम् इतरांशिवत् अद्वैतसिद्धि: अंशित्वप्र.
अत्यन्तानलसंयोगे सति अनुच्छिद्यमानद्रवत्वाधिकरणत्वात्
सुवर्णं न पार्थिवम् यत्र पार्थिवत्वं तत्र अत्यन्तानलसंयोगे सति उच्छिद्यमानद्रवत्वाधिकरणत्वम् घृतवत्
अनित्यगुणाश्रयत्वात्
आकाशम्
अनित्यम् यत्र अनित्यगुणाश्रयत्वं
तत्र अनित्यत्वम् घटादिवत् ब्र.सू.शां भा. २.३.७
इन्द्रियैर्विषयानीक्षणात्,
मुग्ध:
न जागरितावस्थ: यत्र इन्द्रियैर्विषयानीक्षणं
तत्र न जागरितावस्थत्वम् सुप्तवत् ।३.२.१०
उन्मितत्वात
ब्रह्म
सद्वितीयं यत्र उन्मितत्वम्
तत्र सद्वितीयत्वम् कार्षापणादिवत् पराधिकरणं३.२.३१-३७
एकत्वे सति सर्वत्रोपलब्धे:
आकाशं
विभु यत्र एकत्वे सति सर्वत्रोपलब्धि:
तत्र विभुत्वम् कालवत् ब्र.सू.शां भा. २.३.७
एकार्थत्वात्,
नाड्यादीनां
विकल्पसद्भाव:, यत्र एकार्थत्वं
तत्र विकल्पसद्भाव: व्रीहियवादिवत्।
कार्यगतप्रकाशशक्तित्वात्
वेदगतसर्वार्थप्रकाशन-शक्ति:
तदुपादानगता यत्र कार्यगतप्रकाशशक्तित्वं
तत्र तदुपादानगतत्वम् दीपगतप्रकाशशक्तिवत् न्या.र.म१.१.३
कार्यत्वात्
क्षित्यङ्कुरादिकं
कर्तृजन्यं यत्र यत्र कार्यत्वं तत्र तत्र कर्तृजन्यत्वं यथा घट:।
कार्यत्वात्,
विमतम् (जगत्)
अचेतनप्रकृतिकं यत्र कार्यत्वं
तत्र अचेतनप्रकृतिकत्वम् घटवत् न्या.र.म१.१.५
गन्धात्
जलम् (इदं)
पृथ्वीसंयुक्तं, यत्र गन्ध:
तत्र पृथ्वीसंयुक्तत्वम् चन्दनमिश्रितोदकवत्। न्या.र.म.
गुणत्वात्
अनुष्णाशीत: स्पर्श: (वायौ वाति सति भासमान:)
क्वचिदाश्रित: यत्र यत्र गुणत्वं तत्र तत्र क्वचिदाश्रितत्वं यथा तन्तु:।
घटप्रागभावविरोधित्वात्
-प्रागभाव: (घट-)
घटात्यन्ताभावानधिकरण: यत्र घटप्रागभावविरोधित्वं
तत्र घटात्यन्ताभावानधिकरणत्वम् प्रतियोगिघटवत्। अद्वैतसिद्धि: चतुर्थं मिथ्यात्वम्
चाक्षुषत्वात्
रज: (जालसूर्यमरीचिस्थं सूक्ष्मतमम् उपलभ्यमानं)
सावयवम् यत्र यत्र चाक्षुषत्वं तत्र तत्र सावयवत्वं यथा पट:।
तत: मोक्षसम्भवात्
कर्तृत्वम् (आत्मन:)
न स्वाभाविकम् यत्र स्वाभाविकत्वाभाव: तत: मोक्षम्भवाभाव:। यथा अग्ने: औष्ण्यम्
तत: मोक्षसम्भवात्
कर्तृत्वम् आत्मन:
न स्वाभाविकम् यत्र स्वाभाविकत्वाभाव: तत: मोक्सम्भवाभाव:। यथा अग्ने: औष्ण्यम् ब्र.सू.भाष्यम्२.३.४०
देहे सति सत्त्वात्, देहाभावे असत्त्वात्।
चैतन्यं
देहधर्म: यत्र देहेसति सत्त्वं देहाभावे सति असत्त्वं
तत्र देहधर्मत्वम् यथा गौरवर्ण:
नामरूपाभ्यां व्याकृतत्वात्
जगत्
चेतनकर्तृकम् यत्र यत्र नामरूपाभ्यां व्याकृतत्वं तत्र तत्र चेतनकर्तृकत्वं घटादिवत् भामती १.१.२
नि:संज्ञत्वात्
मुग्ध: न स्वप्नावस्थ: यत्र स्वप्नावस्था, तत्र ससंज्ञत्वम् यथा कश्चन उदयन: ३.२.१०
निराकर्तु: स्वरूपभूतत्वात्
आत्मा
निराकर्तुमशक्य: यद् यद् निराकर्तु: स्वरूपभूतं तत्तद् निराकर्तुमशक्यं यथा वह्ने: औष्ण्यम् ब्र.सू.शां भा. २.३.७
नैमित्तिकद्रवत्वाधिकरणत्वात्
सुवर्णं
न आप्यं यत्र नैमित्तिकद्रवत्वाधिकरणत्वं
तत्र आप्यत्वाभाव: घृतवत्
परिच्छिन्नत्वात्
विमतं(जगत्) मिथ्या यत्र परिच्छिन्नत्वं
तत्र मिथ्यात्वम् शुक्तिरजतवत् अ.सि. ग्रन्थारम्भ:
पीतत्वात्
सुवर्णं
पार्थिवं यत्र पीतत्वं
तत्र पार्थिवत्वम् हरिद्रावत्
पुनरुत्थानात्
मुग्ध:
न मृत: यत्र पुनरुत्थानं तत्र अमृतत्वं यथा जागरितो देवदत्त: ३.२.१०
पृथिवीसंयोगात्
जलं (निर्मल-)
तद्गतपृथिवीगन्धवत् यत्र पृथिवीसंयोग: तत्र तद्गतपृथिवीगन्धवत्त्वम् चन्दनोदकादिवत् न्या.र.म.
प्रत्यक्षस्पर्शाश्रयत्वात्
वायु: प्रत्यक्ष: यत्र प्रत्यक्षस्पर्शाश्रयत्वं तत्र प्रत्यक्षत्वम् घटवत्
प्रत्येकं सदनुविद्धत्वेन प्रतीयमानत्वात्, घटादिकं
सद्रूपे कल्पितम्, यत्र यदनुविद्धत्वेन प्रतीयमानत्वं
तत्र तद्रूपे कल्पितत्वम् प्रत्येकं चन्द्रानुविद्ध-जलतरङ्गचन्द्रवत्। अ.सि.
प्रमाणानामविषयत्वात्
आत्मा
न निराकरणार्ह:, यन्नैवं तन्नैवं यथा आकाशादि ब्र.सू.शां भा. २.३.७
प्राणोष्मणो: सद्भावात्
मुग्ध: न मृत: यत्र प्राणोष्मणो: सद्भाव: तत्र अमृतत्वं यथा जीवद्देवदत्त:।
३.२.१०
महदारम्भकत्वात्
द्व्यणुक: (त्र्यणुक- अवयव:)
सावयव: यत्र महदारम्भकत्वं
तत्र सावयवत्वम् तन्तुवत्
रूपवत्वात्
सुवर्णं
न वाय्वादिष्वन्तर्भूतम् यत्र रूपवत्त्वं
तत्र वाय्वादिष्वन्तर्भावो न घटवत्
विकारजनकत्वात्
ब्रह्म
उत्पत्तिमत्, यत्र विकारजनकत्वं तत्र उत्पत्तिमत्त्वम्
आकाशादिवत्। ब्र.सू.२.३.९
विच्छेदकरत्वात्
आत्मा सद्वितीय: यत्र विच्छेदकरत्वं
तत्र सद्वितीयत्वम् सेतुवत् ब्र.सू.पराधिकरणं३.२.३१-३७
विभक्तत्वात्
आकाशं विकाररूपं, यत्र विभक्तत्वं
तत्र विकाररूपत्वम् घटादिवत् ब्र.सू.शां भा. २.३.७
विभक्तत्वात्
घटादय: स्वानुगतप्रतिभासे वस्तुनि कल्पिता: यत्र
तत्र अद्वैतसिद्धि: परिच्छिन्नत्वप्र.
विभुत्वात्
आकाशं
नित्यं यत्र विभुत्वं
तत्र नित्यत्वम् आत्मवत् ब्र.सू.शां भा. २.३.७
समानविभक्तिकत्वात्,
नाड्यादीनाम्
एकार्थत्वम्, यत्र समानविभक्तिकत्वं
तत्र एकार्थत्वम् यथा व्रीहिभिर्यजेत यवैर्यजेत।३.२.७
सम्बन्धित्वात्
ब्रह्म
सद्वितीयं यत्र सम्बन्धित्वं
तत्र सद्वितीयत्वम् नरनगरवत् पराधिकरणं३.२.३१-३७
स्पर्शरहितत्वात्
मन: विभु यत्र यत्र स्पर्शरहितत्वं तत्र तत्र विभुत्वं यथा आकाशम्
दृष्टान्तानुसारम् अनुमानप्रयोगकोश: साध्यानुसारम्