"आपस्तम्ब शुल्बसूत्र" इत्यस्य संस्करणे भेदः

विहारयोगान्व्याख्यास्यामः । ।॥ १.१ । ।॥ <br>

यावदायामं प्रमाणं । ।॥ १.२क । ।॥ <br>

तदर्धमभ्यस्यापरस्मिंस्तृतीये षड्भागोने लक्षणं करोति । ।॥ १.२ख । ।॥ <br>

पृष्ठ्यान्तयोरन्तौ नियम्य लक्षणेन दक्षिणापायम्य निमितं करोति । ।॥ १.२ग । ।॥ <br>

एवमुत्तरतो विपर्यस्येतरतः स समाधिः । ।॥ १.२घ । ।॥ <br>

तन्निमित्तो निर्ह्रासो विवृद्धिर्वा । ।॥ १.२च । ।॥ <br>

आयामं वाभ्यस्यागन्तुचतुर्थं आयामश्चाक्ष्णया रज्जुस्तिर्यङ्भानीशेषः । व्याख्यातं विहरणं । ।॥ १.३क । ।॥ <br>

दीर्घस्याक्ष्णयारज्जुः पार्श्वमानी तिर्यङ्मानी च यत्पृथग्भुते कुरुतस्तदुभयं करोति । ।॥ १.४क । ।॥ <br>

ताभिर्ज्ञेयाभिरुक्तं विहरणं । ।॥ १.४ख । ।॥ <br>

चतुरश्रस्याक्ष्णयारज्जुर्द्विस्तवतीं भूमिं करोति । समस्य द्विकरणी । ।॥ १.५ । ।॥ <br>

प्रमाणं तृतीयेन वर्धयेत्तच्चतुर्थेनात्मचतुस्त्रिंशोनेन सविशेषः । ।॥ १.६ । ।॥ <br>

अथापरं । ।॥ १.७क । ।॥ <br>

प्रमाणमात्रीं रज्जुं उभयतः पाशां करोति । ।॥ १.७ख । ।॥ <br>

मध्ये लक्षणं अर्धमध्यमयोश्च पृष्ठ्यायां रज्जुं आयम्य पाशयोर्लक्षणेष्विति शङ्कून्निहत्युपान्त्ययोः पाशौ प्रतिमुच्य मध्यमेन लक्षणेन दक्षिणापायम्य शङ्कुं निमित्तं करोति । मध्यमे पाशौ प्रतिमुच्य, उपर्युपरि निमित्तं मध्यमेन लक्षणेन दक्षिणमंसं आयच्छेत् । उन्मुच्य पूर्वस्मादपरस्मिन्प्रतिमुच्य मध्यमेनैव लक्षणेन दक्षिणां श्रोणिं आयच्छेत् । एवमुत्तरौ श्रोण्यंसौ । ।॥ १.७ग । ।॥ <br>

अथापरोयोगः । ।॥ २.१क । ।॥ <br>

पृष्ठ्यान्तयोर्मध्ये च शङ्कून्निहत्यार्धेऽर्धे तद्विशेषं अभ्यस्य लक्षणं कृत्वार्धमगमयेत् । अन्त्ययोः पाशौ कृत्वा मध्यमे सविशेषं प्रतिमुच्य पूर्वस्मिन्नितरं लक्षणेन दक्षिणमङ्कं आयच्छेत् । उन्मुच्य पूर्वस्मादपरस्मिन्प्रतिमुच्य लक्षणेनैव दक्षिणां श्रोणिं आयच्छेत् । एवं उत्तरौ श्रोण्यंसौ । ।॥ २.१ख । ।॥ <br>

प्रमाणं तिर्यग्द्विकरण्यायामस्तस्याक्ष्णयारज्जुस्त्रिकरणी । ।॥ २.२ । ।॥ <br>

तृतीयकरण्येतेन व्याख्याता । विभागस्तु नवधा । ।॥ २.३ । ।॥ <br>

तुल्ययोश्चतुरश्रयोरुक्तः समासः । नानाप्रमाणयोश्चतुरश्रयोः समासः । ।॥ २.४क । ।॥ <br>

ह्रसीयसः करण्या वर्षीयसो वृद्ध्रं उल्लिखेत् । वृद्ध्रस्याक्ष्णयारज्जुरुभे समस्यति । तदुक्तं । ।॥ २.४ख । ।॥ <br>

चतुरश्राच्चतुरश्रं निर्जिहीर्षन्यावन्निर्जिहीर्षेत्तस्य करण्या वर्षीयसो वृद्ध्रमुल्लिखेथ् । ।॥ २.५क । ।॥ <br>

वृर्धस्य पार्श्वमानीं अक्ष्णयेतरत्पार्श्वं उपसंहरेथ् । ।॥ २.५ख । ।॥ <br>

सा यत्र निपतेत्तदपच्छिन्द्याथ् । ।॥ २.५ग । ।॥ <br>

छिन्नया निरस्तं । ।॥ २.५घ । ।॥ <br>

उपसंहृताक्षणयारज्जुः सा चतुष्करणी छिन्ना चेतरा च यत्पृथग्भूते कुरुतस्तदुभयं करोति । ।॥ २.६क । ।॥ <br>

तिर्यङ्मानी पुरुषं शेषस्त्रीन् । ।॥ २.६ग । ।॥ <br>

तदुक्तं । ।॥ २.६घ । ।॥ <br>

दीर्घचतुरश्रं समचतुरश्रं चिकीर्षन्तिर्यङ्मान्यापच्छिद्य शेषं विभज्योभयत उपदध्याथ् । ।॥ २.७क । ।॥ <br>

खण्डं आगन्तुना संपुरयेथ् । ।॥ २.७ख । ।॥ <br>

तस्य निर्हार उक्तः । ।॥ २.७ग । ।॥ <br>

समचतुरश्रं दीर्घचतुरश्रं चुकीर्षना यावच्चिकीर्षेत्तावतीं पार्श्वमानीं कृत्वा यदधिकं स्याद्यथायोगं उपदध्याथ् । ।॥ ३.१ । ।॥ <br>

चतुरश्रं मण्डलं चिकीर्षन्मध्यात्कोट्यां निपातयेथ् । ।॥ ३.२क । ।॥ <br>

पार्श्वतः परिकृष्यातिशयतृतीयेन सह मण्डलं परिलिखेथ् । ।॥ ३.२ख । ।॥ <br>

सा नित्या मण्डलं । ।॥ ३.२ग । ।॥ <br>

यावद्धीयते तावदागन्तु । ।॥ ३.२घ । ।॥ <br>

मण्डलं चतुरश्रं चिकीर्षन्विष्कम्भं पञ्चदश भागान्कृत्वा द्वावुद्धरेत् । त्रयोदशावशिष्यन्ते । सा नित्या चतुरश्रं । ।॥ ३.३ । ।॥ <br>

प्रमाणेन प्रमाणं विधीयते । ।॥ ३.४ । ।॥ <br>

चतुरश्रं आदेशादन्यथ् । ।॥ ३.५ । ।॥ <br>

द्वाभ्यां चत्वारि । ।॥ ३.६क । ।॥ <br>

त्रिभिर्नव । ।॥ ३.६ख । ।॥ <br>

यावत्प्रमाणा रज्जुस्तावतस्तावतो वर्गान्करोति । ।॥ ३.८क । ।॥ <br>

अर्धतृतीयपुरुषा षट्सपादान् । ।॥ ३.८ख । ।॥ <br>

अथात्यन्त प्रदेशः । ।॥ ३.९क । ।॥ <br>

यावता यावताधिकेन परिलिखति तत्पार्श्वयोरुपदधाति । यच्च तेन चतुरश्रं क्रियते तत्कोट्यां । ।॥ ३.९ख । ।॥ <br>

अर्धप्रमाणेन पादप्रमाणं विधीयते । ।॥ ३.१०क । ।॥ <br>

अर्धस्य द्विप्रमाणायाः पादपूरणत्वाथ् । ।॥ ३.१०ख । ।॥ <br>

तृतीयेन नवमी कला । ।॥ ३.१०ग । ।॥ <br>

आग्न्याधेयिके विहारे गार्हपत्याहवनीययोरन्तराले विज्ञायते । ।॥ ४.१क । ।॥ <br>

अष्टासु प्रक्रमेषु ब्राह्मणोऽग्निं आदधीत । एकादशसु राजन्यः । द्वादशसु वैश्यः । ।॥ ४.१ख । ।॥ <br>

चतुर्विंशत्यां अपरिमिते यावता वा चक्षुषा मन्यते तस्मान्नातिदूरं आधेय इति सर्वेषां अविशेषेण श्रूयते । ।॥ ४.२ । ।॥ <br>

दक्षिणतः पुरस्ताद्वितृतीयदेशे गार्हपत्यस्य नेदीयसि दक्षिणाग्नेर्विज्ञायते । ।॥ ४.३ । ।॥ <br>

गार्हपत्याहवनीययोरन्तरालं पञ्चधा षड्धा वा संविभज्य षष्ठं सप्तमं वा भागं आगन्तुं उपसमस्य समं त्रैधं विभज्यापरस्मिंस्तृतीये लक्षणं कृत्वा गार्हपत्याहवनीययोरन्तौ नियम्य लक्षणेन दक्षिणापायम्य निमित्तं करोति तद्दक्षिणाग्नेरायतनं । श्रुतिसामर्थ्याथ् । ।॥ ४.४ । ।॥ <br>

यजमानमात्री प्राच्यपरिमिता वा यथासन्नानि हवींषि संभवेदेवं तिरश्ची प्राञ्चौ वेद्यंसावुन्नयति । प्रतीची श्रोणी पुरस्तादंहीयसी पश्चात्प्रथीयसी मध्ये संनततरैवं इव हि योषेति दार्शिक्या वेदेर्विज्ञायते । ।॥ ४.५ । ।॥ <br>

अपरेणाहवनीयं यजमानमात्री दीर्घं चतुरश्रं विहृत्य तावतीं रज्जुं आयम्य मध्ये लक्षणं कृत्वा दक्षिणयोः श्रोण्यंसयोरन्तरा नियम्य लक्षणेन दक्षिणापायम्य निमित्तं करोति । निमित्ते रज्जुं नियम्यान्तौ समस्य । दक्षिणायाः श्रोणेर्दक्षिणं अंसं आलिखेत् । एवं उत्तरतः । तिर्यङ्मानीं द्विगुणां तथा कृत्वा पश्चात्पुरस्ताच्चोपलिखेत् । विमितायां पुरस्तात्पार्श्वमान्यावुपसंहरेत् । श्रुतिसामर्थ्याथ् । ।॥ ४.६ । ।॥ <br>

त्रिंशत्पदानि प्रक्रमा वा पश्चात्तिरश्वी भवति । षट्त्रिंशत्प्राची चतुर्विंशतिः पुरस्तात्तिरश्चीति स्ॐइक्या वेदेर्विज्ञायते । ।॥ ५.१ । ।॥ <br>

षट्त्रिंशिकायां अष्टादशोपसमस्य अपरस्मादन्ताद्द्वादशसु लक्षणं पञ्चदशसु लक्षणं पृष्ठ्यान्तयोरन्तौ नियम्य पञ्चदशकेन दक्षिणापायम्य शङ्कुं निहन्त्येवं उत्तरतःश्रोणी । विपर्यस्यांसौ पञ्चदशिकेनैवापायम्य द्वादशिके शङ्कुं निहन्ति । एवं उत्तरतस्तावंसौ । ।॥ ५.२क । ।॥ <br>

तदेकरज्ज्वा विहरणं । ।॥ ५.२ख । ।॥ <br>

त्रिकचतुष्कयोः पञ्चिकाक्ष्णयारज्जुः । ताभिस्त्रिरभ्यस्ताभिरंसौ । चतुरभ्यस्ताभिःश्रोणी । ।॥ ५.३ । ।॥ <br>

द्वादशिकापञ्चिकयोस्त्रयोदशिकाक्ष्णयारज्जुः, ताभिरंसौ द्विरभ्यस्ताभिः श्रोणी । ।॥ ५.४ । ।॥ <br>

पञ्चदशिकाष्टिकयोः सप्तदशिकाक्ष्णयारज्जुः । ताभिःश्रोणी । ।॥ ५.५क । ।॥ <br>

द्वादशिकापञ्चत्रिंशिकयोः सप्तत्रिंशिकाक्ष्णयारज्जुः । ताभिरंसौ । ।॥ ५.५ख । ।॥ <br>

एतावन्ति ज्ञेयानि वेदिविहरणानि भवन्ति । ।॥ ५.६ । ।॥ <br>

अष्टविंशत्योनं पदसहस्रं महावेदिः । ।॥ ५.७क । ।॥ <br>

दक्षिणस्मादंसाद्द्वादशसु दक्षिणस्यां श्रोण्यां निपातयेत् । छेदं विपर्यस्योत्तरत उपदध्यात् । सा दीर्घा चतुरश्रा । तथा युक्तां संचक्षीत । ।॥ ५.७ख । ।॥ <br>

स्ॐइक्या वेदितृतीयदेशे यजेतेति सौत्रामण्या वेदेर्विज्ञायते । ।॥ ५.८क । ।॥ <br>

प्रक्रमास्य द्विकरणी प्रक्रमस्थानीया भवति त्रिकरण्या वा । ।॥ ५.८ख । ।॥ <br>

अष्टिका दशिकेति तिर्यङ्मान्यौ । द्वादशिका पृष्ठया । ।॥ ५.८ग । ।॥ <br>

त्रीणि चतुर्विंशानि पदशतानि सौत्रामणिकी वेदिः । ।॥ ५.९ । ।॥ <br>

द्विस्तावा वेदिर्भवतीत्यश्वमेधे विज्ञायते । ।॥ ५.१० । ।॥ <br>

प्रक्रमस्य द्विकरणी प्रकमस्थानीया भवति । ।॥ ६.१ । ।॥ <br>

प्रक्रमो द्विपदस्त्रिपदो वा । प्रक्रमे याथाकामी शब्दार्थस्य विशयित्वाथ् । ।॥ ६.२क । ।॥ <br>

यजमानस्याध्वर्योर्वा । एष हि चेष्टानां कर्ता भवति । ।॥ ६.२ख । ।॥ <br>

रथमात्री निरूढपशुबन्धस्य वेदिर्भवतीति विज्ञायते । ।॥ ६.३क । ।॥ <br>

तस्य खल्वाहू रथाक्षमात्री पश्चात्तिर्यगीषया प्राची । विपथयुगेन पुरस्ताथ् । ।॥ ६.३ख । ।॥ <br>

यावता वा बाह्ये छिद्रे । ।॥ ६.३ग । ।॥ <br>

तदेकरज्ज्वोक्तं । पञ्चदशिकेनैवापायम्यार्धाक्षेणार्धयुगेन श्रोण्यंसान्निर्हरेथ् । ।॥ ६.४ । ।॥ <br>

अथाप्युदाहरन्ति । ।॥ ६.५क । ।॥ <br>

अष्टाशीतिशतमीषा तिर्यगक्षश्चतुःशतं । षडशीतियुगं चास्य रथश्चारण उच्यते इति रथपरिमाणं । ।॥ ६.५ख । ।॥ <br>

अरत्निभिर्वा चतुर्भिः पश्चात्षड्भिः प्राची त्रिभिः पुरस्तात् । तदेकरज्ज्वोक्तं पञ्चदशिकेनैवापायम्य द्वाभ्यां अध्यर्धेनेति श्रोण्यंसान्निर्हरेथ् । ।॥ ६.६ । ।॥ <br>

यजमानमात्री चतुःस्रक्तिर्भवतीति पैतृक्या वेदेर्विज्ञायते, तदेकरज्ज्वोक्तं पञ्चदशिकेनैवापायम्यार्धेन ततः श्रोण्यंसान्निर्हरेथ् । ।॥ ६.७ । ।॥ <br>

दशपदोत्तरा वेदिर्भवतीति सोमे विज्ञायते । तदेकरज्ज्वोक्तं पञ्चदशिकेनैवापायम्यार्धेन ततः श्रोण्यंसान्निर्हरेथ् । ।॥ ६.८ । ।॥ <br>

तां युगेन यजमानस्य वा पदैर्विमाय शम्यया परिमिमीते । ।॥ ६.९ । ।॥ <br>

पदे युगेऽरत्नावियति शम्यायां च मानार्थेषु यथाकामी शब्दार्थस्य विशयित्वाथ् । ।॥ ६.१० । ।॥ <br>

विमितायां पुरस्तात्पार्श्वमान्या उपसंहरेत् । श्रुतिसामर्थ्याथ् । ।॥ ६.११ । ।॥ <br>

नवारत्नि तिर्यक्सप्तविंशतिरुदगायतं इति सदसो विज्ञायते । ।॥ ७.१ । ।॥ <br>

अष्ठादशेत्येकेषां । ।॥ ७.२ । ।॥ <br>

तदेकरज्ज्वोक्तं पञ्चदशिकेनैवापायम्यार्धपञ्चमैः श्रोण्यंसान्निर्हरेथ् । ।॥ ७.३ । ।॥ <br>

प्रादेशमुखाः प्रादेशान्तराला भवन्तीत्युपरवाणां विज्ञायते । अरत्निमात्रं चतुरश्रं विहृत्य स्रक्तिषु शङ्कून्निहत्यार्धप्रादेशेन तं तं परिलिखेच्छ्रुतिसामर्थ्याथ् । ।॥ ७.४ । ।॥ <br>

व्यायाममात्री भवतीति गार्हपत्यचितेर्विज्ञायते । ।॥ ७.५ । ।॥ <br>

चतुरश्रेत्येकेषाम्, परिमण्डलेत्येकेषां । ।॥ ७.६ । ।॥ <br>

करणं व्यायामस्य तृतीयायामं सप्तमव्यासं कारयेथ् । ।॥ ७.७ । ।॥ <br>

ता एकविंशतिर्भवन्ति । ।॥ ७.८ । ।॥ <br>

प्रागायामाः प्रथमे प्रस्तारेऽपरस्मिन्नुदगायामाः । ।॥ ७.९ । ।॥ <br>

मण्डलायां मृदो देहं कृत्वा मध्ये शङ्कुं निहत्यार्धव्यायामेन सह मण्डलं परिलिखेथ् । ।॥ ७.१०क । ।॥ <br>

तस्मिंश्चतुरश्रं अवदध्याद्यावत्सम्भवेत्तन्नवधा व्यवलिख्य त्रैधं एकैकं प्रधिकं विभजेथ् । ।॥ ७.१०ख । ।॥ <br>

उपधाने चतुरश्रस्यावान्तरदेशान्प्रति स्रक्तीः सम्पादयेथ् । ।॥ ७.११क । ।॥ <br>

मध्यानीतरस्मिन्प्रस्तारे । ।॥ ७.११ख । ।॥ <br>

व्यत्यासं चिनुयाद्यावतः प्रस्तारांश्चिकीर्षेथ् । ।॥ ७.११ग । ।॥ <br>

पिशीलमात्रा भवन्तीति धिष्ण्यानां विज्ञायते । ।॥ ७.१२ । ।॥ <br>

चतुरश्रा इत्येकेषां परिमण्डला इत्येकेषां । ।॥ ७.१३ । ।॥ <br>

मृदो देहान्कृत्वाग्नीध्रीयं नवधा व्यवलिख्य, एकस्याः स्थानेऽश्मानं उपपध्याथ् । ।॥ ७.१४ । ।॥ <br>

यथासङ्ख्यं इतरा व्यवलिख्य यथायोगं उपदध्याथ् । ।॥ ७.१५ । ।॥ <br>

भवतीव खलु वा एष योऽग्निं चिनुते इति विज्ञायते । वयसां वा एष प्रतिमया चीयत इत्याकृतिचोदनात् । प्रत्यक्षविधानाद्वा । ।॥ ८.१ । ।॥ <br>

यावदाम्नानेन वेणुना चतुरश्रे आत्मनि पुरुषानवमिमोते । ।॥ ८.२क । ।॥ <br>

पुरुषं दक्षिणे पक्षे पुरुषं पुच्छे पुरुषं उत्तरे । ।॥ ८.२ख । ।॥ <br>

अरत्निना दक्षिणतो दक्षिणं पक्षं वर्धयति । एवं उत्तरत उत्तरं । ।॥ ८.२ग । ।॥ <br>

प्रादेशेन वितस्त्या वा पश्चात्पुच्छं । ।॥ ८.२घ । ।॥ <br>

एकविधः प्रथमोऽग्निर्द्विविधो द्वितीयस्त्रिविधस्तृतीयः त एवं एवोद्यन्त्यैकशतविधाथ् । ।॥ ८.३ । ।॥ <br>

तदु ह वै सप्तविधं एव चिन्वीत । सप्तविधो वाव प्राकृतोऽग्निः । तत ऊर्ध्वं एकोत्तरानिति विज्ञायते । ।॥ ८.४ । ।॥ <br>

एकविधप्रभृतीनां न पक्षपुच्छानि भवन्ति । सप्तविधवाक्यशेषत्वाच्छ्रुतिविप्रतिषेधाच्च । ।॥ ८.५ । ।॥ <br>

अष्टविधप्रभृतीनां यदन्यत्सप्तभ्यस्तत्सप्तधा विभज्य प्रतिपुरुषं आवेशयेथ् । ।॥ ८.६क । ।॥ <br>

आकृतिविकारस्याश्रुतत्वाथ् । ।॥ ८.६ख । ।॥ <br>

पुरुषमात्रेण विमिमीतेऽ वेणुना विमिमीते, इति विज्ञायते । ।॥ ८.७ । ।॥ <br>

यावान्यजमान ऊर्ध्वबाहुस्तावदन्तराले वेणोश्छिद्रे करोति मध्ये तृतीयं । ।॥ ८.८ । ।॥ <br>

अपरेण यूपावटदेशं अनुपृष्ठ्यं वेणुं निधाय छिद्रेषु शङ्कून्निहत्योन्मुच्यापराभ्यां दक्षिणाप्राक्परिलिखेदान्ताथ् । ।॥ ८.९ । ।॥ <br>

उन्मुच्य पूर्वस्मादपरस्मिन्प्रतिमुच्य दक्षिणा प्रत्यक्परिलिखेदान्ताथ् । ।॥ ८.१० । ।॥ <br>

उन्मुच्य वेणुं मध्यमे शङ्कावन्त्यं वेणोश्छिद्रं प्रतिमुच्योपर्युपरि लेखासमरं दक्षिणा वेणुं निधायान्त्ये छिद्रे शङ्कुं निहत्य तस्मिन्मध्यमं वेणोश्छिद्रं प्रतिमुच्य लेखान्तयोरितरे प्रतिष्ठाप्य छिद्रयोः शङ्कू निहन्ति । ।॥ ९.१क । ।॥ <br>

स पुरुषश्चतुरश्रः । ।॥ ९.१ख । ।॥ <br>

एवं पुरदक्षिणं चतुर आत्मनि पुरुषानवमिमीते । ।॥ ९.२क । ।॥ <br>

पुरुषं दक्षिणे पक्षे । पुरुषं पुच्छे पुरुषं उत्तरे । ।॥ ९.२ख । ।॥ <br>

अरत्निना दक्षिणतो दक्षिणं इत्युक्तं । ।॥ ९.२ग । ।॥ <br>

पृष्ठ्यातो वा पुरुषमात्रस्याक्ष्णया वेणुं निधाय पूर्वस्मिन्नितरं । ताभ्यां दक्षिणं अंसं निर्हरेत् । विपर्यस्य श्रोणी । ।॥ ९.३क । ।॥ <br>

पूर्ववदुत्तरं अंसं । ।॥ ९.३ख । ।॥ <br>

रज्ज्वा वा विमायोत्तरवेदिन्यायेन वेणुना विमिमीते । ।॥ ९.४ । ।॥ <br>

सपक्षपुच्छेषु विधाभ्यासेऽपचये च विधासप्तमकरणीं पुरुषस्थानीयां कृत्वा विहरेथ् । ।॥ ९.५ । ।॥ <br>

करणानाष्टकानां पुरुषस्य पञ्चमेन कारयेथ् । ।॥ ९.६क । ।॥ <br>

तासां एवैकतोऽध्यर्धास्तद्द्वितीयं । पुरुषस्य पञ्चमो भाग एकतः प्रादेश एकतः तत्तृतीयं । ।॥ ९.६ख । ।॥ <br>

सर्वतः प्रादेशस्तच्चतुर्थं । समचतुरश्राः पञ्चदशभागीयास्तत्पञ्चमं । ।॥ ९.६ग । ।॥ <br>

ऊर्व्ध्वप्रमाणमिष्टकानां जानोः जानोः पञ्चमेन कारयेथ् । ।॥ ९.७क । ।॥ <br>

अर्धेन नाकसदां पञ्चचूडानां च । ।॥ ९.७ख । ।॥ <br>

यत्पच्यमानानां प्रतिह्रसीत पुरीषेण तत्सम्पूरयेदनियतपरिमाणत्वात्पुरीषस्य । ।॥ ९.८ । ।॥ <br>

उपधानेऽध्यर्धा दश पुरस्तात्प्रतीचीरात्मन्युपदधाति । दश पश्चात्प्राचीः । ।॥ १०.१क । ।॥ <br>

पञ्चपञ्च पक्षाग्रयोः । पक्षाप्यययोश्च विशयास्तासां अर्धेष्टकामात्राणि पक्षयोर्भवन्ति । ।॥ १०.१ख । ।॥ <br>

पञ्चपञ्च पुच्छपार्श्वयोर्दक्षिणा उदीचीश्च । ।॥ १०.१ग । ।॥ <br>

पुच्छे प्रादेशं उपधाय सर्वं अग्निं पञ्चमभागीयाभिः प्रच्छादयेथ् । ।॥ १०.२ । ।॥ <br>

पञ्चदशभागीयाभिः सङ्ख्यां पूरयेथ् । ।॥ १०.३ । ।॥ <br>

अपरस्मिन्प्रस्तारेऽध्यर्धा दश दक्षिणत उदीचीरात्मन्युपदधाति । दशोत्तरतो दक्षिणाः । ।॥ १०.४क । ।॥ <br>

यथा प्रथमे प्रस्तारे पक्षौ तथा पुच्छं । यथा पुच्छं तथा पक्षौ विपरीता अप्यये । ।॥ १०.४ख । ।॥ <br>

सर्वं अग्निं पञ्चमभागीयाभिः प्रच्छादयेथ् । ।॥ १०.५ । ।॥ <br>

पञ्चदशभागीयाबिः सङ्ख्यां पूरयेथ् । ।॥ १०.६क । ।॥ <br>

व्यत्यासं चिनुयाद्यावतः प्रस्तारांश्चिकीर्षेथ् । ।॥ १०.६ख । ।॥ <br>

पञ्च चितयो भवन्ति । पञ्चभिः पुरीषैरभ्यूहतीति पुरीषान्ता चितिरर्थान्तरत्वात्पुरीषस्य । ।॥ १०.७ । ।॥ <br>

जानुदघ्नीं साहस्रं चिन्वीत प्रथमं चिन्वानः । ।॥ १०.८क । ।॥ <br>

नाभिदघ्नीं द्विषाहस्रं द्वितीयं आस्यदघ्नीं त्रिषाहस्रं तृतीयं उत्तरं उत्तरं ज्यायाम्सं । ।॥ १०.८ख । ।॥ <br>

महान्तं बृहन्तं अपरिमितं स्वर्गकामश्चिन्वीतेति विज्ञायते । ।॥ १०.८ग । ।॥ <br>

द्विषाहस्रे द्विप्रस्ताराश्चितयो भवन्ति । त्रिषाहस्र त्रिप्रस्ताराश्चतुर्थप्रभृतिष्वाहारेषु नित्यं इष्टकापरिमाणं । ।॥ १०.९ । ।॥ <br>

विज्ञायते च ःन ज्यायांसं चित्वा कनीयांसं चिन्वीतेतिऽ । ।॥ १०.१० । ।॥ <br>

चतुरश्राभिरग्निं चिनुत इति विज्ञायत । समचतुरश्रा अनुपपदत्वाच्छब्दस्य । ।॥ ११.१ । ।॥ <br>

पादमात्रयो भवन्ति अरत्निमात्रयो भवन्त्यूर्वस्थिमात्रयो भवन्त्यणूकमात्रयो भवन्तीति विज्ञायते । ।॥ ११.२ । ।॥ <br>

चतुर्भागीयमणूकं । पञ्चमभागीयारत्निः । तथोर्वस्थि । ।॥ ११.३क । ।॥ <br>

पादेष्टका पादमात्री । ।॥ ११.३ख । ।॥ <br>

तत्र यथाकामी शब्दार्थस्य विशयित्वाथ् । ।॥ ११.४ । ।॥ <br>

उपधानेऽष्टावष्टौ पादेष्टकाश्चतुर्भागीयानां पक्षाग्रयोर्निदध्यात् । सन्ध्योश्च तद्वदात्मानं षडङ्गुलापेताः । ।॥ ११.५क । ।॥ <br>

श्रोण्यंसेषु चाष्टौ प्राचीः प्रतीचिश्च । ।॥ ११.५ख । ।॥ <br>

सन्ध्यन्तराले पञ्चभागीयाः सपादाः । ।॥ ११.६ । ।॥ <br>

पुच्छे प्रादेशमुपधाय सर्वं अग्निं चतुर्भागीयाभिः प्रच्छादयेथ् । ।॥ ११.७ । ।॥ <br>

पादेष्टकाभिः संख्यां पूरयेथ् । ।॥ ११.८ । ।॥ <br>

अपरस्मिन्प्रस्तारे पुच्छाप्यये पञ्चमभागीया विशयाः । ।॥ ११.९क । ।॥ <br>

ता आत्मनि चतुर्दशभिः पादैर्यथायोगं पर्युपदध्याथ् । ।॥ ११.९ख । ।॥ <br>

सर्वं अग्निं पञ्चमभागीयाभिः प्रच्छादयेथ् । ।॥ ११.१० । ।॥ <br>

पादेष्टकाक्षिः सङ्ख्यां पूरयेथ् । ।॥ ११.११क । ।॥ <br>

व्यत्यासं चिनुयाद्यावतः प्रस्तारांश्चिकीर्षेथ् । ।॥ ११.११ख । ।॥ <br>

एकविधप्रभृतीनां करणीनां द्वादशेन त्रयोदशेनेतीष्टकाः कारयेथ् । ।॥ १२.१क । ।॥ <br>

पादेष्टकाश्च व्यत्यासं चिनुयाद्यावतः प्रस्तारांश्चिकीर्षेथ् । ।॥ १२.१ख । ।॥ <br>

एकविधप्रभृतीनां प्रथमाहारेण द्वितीयेन तृतीयेनेति यो युज्येत । सर्वेषां यथा श्रुतिसङ्ख्या तथोर्ध्वप्रमाणं । ।॥ १२.२ । ।॥ <br>

काम्या गुणविकाराः गुणशास्त्रत्वाथ् । ।॥ १२.३ । ।॥ <br>

प्रौगचितं चिन्वीत भ्रातृव्यवानिति विज्ञायते । ।॥ १२.४ । ।॥ <br>

यावानग्निः सारत्निप्रादेशो द्विस्तावतीं भूमिं चतुरश्रां कृत्वा पूर्वस्याः करण्या अर्धाच्छ्रोणीं प्रत्यालिखेत् । सा नित्या प्रौगं । ।॥ १२.५ । ।॥ <br>

कराणानि चयनं इत्येकविधोक्तं । ।॥ १२.६क । ।॥ <br>

प्रौगा इष्टकाः कारयेथ् । ।॥ १२.६ख । ।॥ <br>

उभययः प्रौगं चिन्वीत यः कामयेत प्रजातान्भ्रातृव्यान्नुदेय प्रतिजनिष्यमाणानिति विज्ञायते । ।॥ १२.७ । ।॥ <br>

यथा विमुखे शकटे । ।॥ १२.८ । ।॥ <br>

तावदेव तीर्घं चतुरश्रं विहृत्य पूर्वापरयोः करण्योरर्धात्तावति दक्षिणोत्तरयोर्निपातयेत् । सा नित्योभभयतः प्रौगं । ।॥ १२.९ । ।॥ <br>

प्रौगचितोक्तीः (-क्तं) । उभयतः प्रौगा इष्टकाः कारयेथ् । ।॥ १२.१० । ।॥ <br>

रथचक्रचितं चिन्वीत भ्रातृव्यवानिति विज्ञायते । ।॥ १२.११ । ।॥ <br>

यावानग्निः सारत्निप्रादेशस्तावतीं भूमिं परिमण्डलां कृत्वा तस्मिंश्चतुरश्रं अवदध्याद्यावत्सम्भवेथ् । ।॥ १२.१२ । ।॥ <br>

तस्य करण्या द्वादशेनेष्टकाः कारयेथ् । ।॥ १३.१ । ।॥ <br>

तासां षट्प्रधावुपधाय शेषं अष्टधा विभजेथ् । ।॥ १३.२ । ।॥ <br>

उपधाने चतुरश्रस्यावान्तरदेशान्प्रति स्रक्तीः सम्पादयेत् । मध्यानीतरस्मिन्प्रस्तारे । व्यत्यासं चिनुयाद्यावतः प्रस्तारांश्चिकीर्षेथ् । ।॥ १३.३ । ।॥ <br>

द्रोणचितं चिन्वीतान्नकाम इति विज्ञायते । ।॥ १३.४ । ।॥ <br>

द्वयानि तु खलु द्रोणानि, चतुरश्राणि परिमण्डलानि च । ।॥ १३.५ । ।॥ <br>

तत्र यथाकामी शब्दार्थस्य विशयित्वाथ् । ।॥ १३.६ । ।॥ <br>

चतुरश्रं वा यस्य गुणशास्त्रं । ।॥ १३.७ । ।॥ <br>

स चतुरश्रः । ।॥ १३.८ । ।॥ <br>

पश्चात्त्सरुर्भवत्यनुरूपत्वायेति विज्ञायते । ।॥ १३.९ । ।॥ <br>

सर्वस्या भूमेर्दशमं त्सरुस्तस्य पुच्छेन निर्हार उक्तः । ।॥ १३.१० । ।॥ <br>

तस्य करण्या द्वादशेनेष्टकाः कारयेत् । अध्यर्धाः पादेष्टकाश्च । ।॥ १३.११ । ।॥ <br>

उपधानेऽध्यर्धाः पुरस्तात्प्रतीचीरात्मन्युपदधाति । त्सर्वर्गे श्रोण्योश्च प्राचीः । ।॥ १३.१२ । ।॥ <br>

सर्वं अग्निं चतुरश्राभिः प्रच्छादयेथ् । ।॥ १३.१३ । ।॥ <br>

पादेष्टकाभिः सङ्ख्यां पूरयेथ् । ।॥ १३.१४ । ।॥ <br>

अपरस्मिन्प्रस्तारेऽध्यर्धा दक्षिणत उदीचीरात्मन्युपदधात्युत्तरतश्च दक्षिणास्त्सरुपार्श्वयोर्दक्षिणा उतीचीश्च । ।॥ १३.१५ । ।॥ <br>

सर्वमग्निं चतुरश्राभिः प्रच्छादयेथ् । ।॥ १३.१६ । ।॥ <br>

पादेष्टकाक्षिः सङ्क्यां पूरयेथ् । ।॥ १३.१७ । ।॥ <br>

व्यत्यासं चिनुयाद्यावतः प्रस्तारांश्चिकीर्षेथ् । ।॥ १३.१८ । ।॥ <br>

समूह्यं चिन्वीत पशुकाम इति विज्ञायते । ।॥ १४.१ । ।॥ <br>

समूहन्नेवेष्टका उपदधाति । ।॥ १४.२ । ।॥ <br>

दिक्षु चात्वाला भवन्ति । तेभ्यः पुरषिमभ्युदूहतीति विज्ञायते । ।॥ १४.३ । ।॥ <br>

परिचाय्यं चिन्वीत ग्रामकाम इति विज्ञायते । ।॥ १४.४ । ।॥ <br>

मध्यमां स्वयमातृण्णां प्रदक्षिणमिष्टकागणैः परिचिनोति । स परियाय्यः । ।॥ १४.५ । ।॥ <br>

उपचाय्यं चिन्वीत ग्रामकाम इति विज्ञायते । ।॥ १४.६ । ।॥ <br>

परिचाय्येनोक्तः । ।॥ १४.७ । ।॥ <br>

श्मशानचितं चिन्वीत यः कामयेत्पितृलोक ऋध्नुयामिति विज्ञायते । ।॥ १४.८ । ।॥ <br>

द्वयानि खलु श्ममशानानि चतुरश्राणि परिमण्डलानि च । ।॥ १४.९ । ।॥ <br>

तत्र यथाकामी शब्दार्थस्य विशयित्वाथ् । ।॥ १४.१० । ।॥ <br>

चतुरश्रं वा । यस्य गुणशास्त्रं । ।॥ १४.११ । ।॥ <br>

स चतुरश्रः । त्सरुवर्जं द्रोणचितोक्तः । ।॥ १४.१२ । ।॥ <br>

छन्दश्चितं चिन्वीत पशुकाम इति विज्ञायते । ।॥ १४.१३ । ।॥ <br>

सर्वैश्छन्दोबिश्चिनुयादित्येकं । प्राकृतैरित्यपरं । ।॥ १४.१४ । ।॥ <br>

श्येनचितं चिन्वीत सुवर्गकाम इति विज्ञायते । ।॥ १५.१ । ।॥ <br>

वक्रपक्षो व्यस्तपुच्छो भवति । ।॥ १५.२क । ।॥ <br>

पश्चात्प्राङुदूहति । पुरस्तात्प्रत्यङ्ङुदूहति । एवं इव हि वयसां मध्ये पक्षनिर्णामो भवतीति विज्ञायते । ।॥ १५.२ख । ।॥ <br>

यावानग्निः सारत्निप्रादेशः सप्तविधः संपद्यते । प्रादेशं चतुर्थं आत्मनश्चतुर्भागीयाश्चाष्टौ । तासां तिस्रः शिर इतरत्पक्षयोर्विभजेथ् । ।॥ १५.३ । ।॥ <br>

पञ्चारत्निः पुरुषः । चतुररत्निः व्यायामः । चतुर्विंशत्यङ्गुलयोऽरत्निः । तदर्धं प्रादेश इति क्ळ्प्तिः । ।॥ १५.४ । ।॥ <br>

अर्धदशमा अरत्नयोऽङ्गुलयश्च चतुर्भागोनाः पक्षायामः । ।॥ १५.५ । ।॥ <br>

द्विपुरुषां रज्जुं उभयतःपाशां करोति । मध्ये लक्षणं । पक्षस्यापरयोः कोट्योरन्तौ नियम्य लक्षणेन प्राचीनं आयच्छेदेवं पुरस्तात् । स निर्णामः । ।॥ १५.६ । ।॥ <br>

एतेनोत्तरः पक्षो व्याख्यातः । ।॥ १५.७ । ।॥ <br>

आत्मा द्विपुरुषायामोऽध्यर्धपुरुषव्यासः । ।॥ १५.८ । ।॥ <br>

पुच्छेऽर्धपुरुषव्यासं पुरुषं प्रतीचीनं आयच्छेत् । तस्य दक्षिणतोऽन्यं उत्तरतश्च । ।॥ १५.९क । ।॥ <br>

तावक्ष्णया व्यवलिखेत् । यथार्धपुरुषोऽप्यये स्याथ् । ।॥ १५.९ख । ।॥ <br>

शिरस्यर्धपुरुषेण चतुरश्रं कृत्वा पूर्वस्याः करण्या अर्धात्तावति दक्षिणयोर्निपातयेथ् । ।॥ १५.१० । ।॥ <br>

अप्ययान्प्रति श्रोण्यंसानपच्छिन्द्याथ् । ।॥ १६.१क । ।॥ <br>

एवं इव हि श्येनः । ।॥ १६.१ख । ।॥ <br>

करणं पुरुषस्य पञ्चमायामं षष्ठव्यासं कारयेद्यथायोगनतं तत्प्रथमं । ।॥ १६.२ । ।॥ <br>

ते द्वे प्राची संहिते । तद्द्वितीयं । ।॥ १६.३ । ।॥ <br>

प्रथमस्य षड्भागं अष्टभागेन वर्धयेत् । यथायोगनतं तत्तृतीयं । ।॥ १६.४ । ।॥ <br>

चतुर्भागीयाध्यर्धा । तस्याश्चतुर्भागीयामात्रं अक्ष्णया छिन्द्यात् । तच्चतुर्थं । ।॥ १६.५ । ।॥ <br>

चतुर्बागीयार्धं पञ्चमं । ।॥ १६.६ । ।॥ <br>

तस्याक्ष्णया भेदः षष्ठं । ।॥ १६.७ । ।॥ <br>

पुरुषस्य पञ्चमभागं दशभागव्यासं प्रतीचीनं आयच्छेत् । तस्य दक्षिणतोऽन्यं उत्तरतश्च । तावक्ष्णया दक्षिणॉअरयोः कोट्योरालिखेत् । तत्सप्तमं । ।॥ १६.८ । ।॥ <br>

एवमन्यत् । उत्तरं तूत्तरस्याः कोट्यालिखेत्तदष्टमं । ।॥ १६.९ । ।॥ <br>

चतुर्भागीयाक्ष्णयोभयतो भेदो नवमं । ।॥ १६.१० । ।॥ <br>

उपधाने षष्टिःषष्टिः पक्षयोः प्रथमा उदीचीर्निरुपदध्याथ् । ।॥ १६.११ । ।॥ <br>

पुच्छपार्श्वयोरष्टावष्टौ षठ्ययस्तिस्रोऽग्रे तत एकान्ततस्तिस्रः तत एका । ।॥ १६.१२ । ।॥ <br>

पुच्छाप्यये चतुर्थ्यौ विशये । तयोस्तु पश्चात्पञ्चम्यावनीकसंहिते । ।॥ १६.१२ । ।॥ <br>

शेषे दश चतुर्थ्यः श्रोण्यंसेषु चाष्टौ प्राचीः प्रतीचीश्च । ।॥ १७.१ । ।॥ <br>

शेषे च षड्विंशतिरष्टौ षष्टयश्चतस्रः पञ्चम्यः । ।॥ १७.२ । ।॥ <br>

शिरसि चतुर्थ्यौ विशये । तयोश्च पुरस्तात्प्राच्यौ । ।॥ १७.३ । ।॥ <br>

एष द्विशतः प्रस्तारः । ।॥ १७.४ । ।॥ <br>

अपरस्मिन्प्रस्तारे पञ्चपञ्च निर्णामयोर्द्वितीयाः । अप्यययोश्च तृतीया आत्मानं अष्टभागावेताः । ।॥ १७.५क । ।॥ <br>

शेषे पञ्चचत्वारिंशत्प्रथमाः प्राचीः । ।॥ १७.५ख । ।॥ <br>

पुच्छपार्श्वयोः पञ्चपञ्च सप्तम्यः । ।॥ १७.६क । ।॥ <br>

द्वितीयचतुर्थोश्चान्यतरतः प्रतिसंहितां एकैकां । ।॥ १७.६ख । ।॥ <br>

शेषे त्रयोदशाष्टम्यः । ।॥ १७.६ग । ।॥ <br>

श्रोण्यंसेषु चाष्टौ चतुर्थ्यो दक्षिणा उदीचीश्च । ।॥ १७.७क । ।॥ <br>

शेषे च विंशतिस्त्रिंशत्षष्ठयः एकां पञ्चमीं । ।॥ १७.७ख । ।॥ <br>

शिरसि चतुर्थ्यौ तयोश्च पुरस्ताच्चतस्रो नवम्यः । ।॥ १७.८ । ।॥ <br>

एष द्विशतप्रस्तारः । ।॥ १७.९ । ।॥ <br>

व्यत्यासं चिनुयाद्यावतः प्रस्तारांश्चिकीर्षेथ् । ।॥ १७.१० । ।॥ <br>

श्येनचितं चिन्वीत सुवर्गकाम इति विज्ञायते । ।॥ १८.१ । ।॥ <br>

वक्रपक्षो व्यस्तपुच्छो भवति । पश्चात्प्राङुदूहति । पुरस्तात्प्रत्यङुदूहति । एवं इव हि वयसां मध्ये पक्षनिर्णामो भवतीति विज्ञायते । ।॥ १८.२ । ।॥ <br>

पुरुषस्य षोडशभिर्विंशं शतं सारत्निप्रादेशः सप्तविधः संपद्यते । तासां चत्वारिंशदात्मनि तिस्रः शिरसि पञ्चदश पुच्छ एकत्रिंशद्दक्षिणे पक्षे तथोत्तरे । ।॥ १८.३ । ।॥ <br>

अध्यर्धपुरुषस्तिर्यग्द्वावायामत इति दीर्घं चतुरश्रं विहृत्य श्रोण्यंसेभ्यो द्वे द्वे षोडस्यौ निरस्येत् । चत्वारिंशत्परिशिष्यन्ते । स आत्मा । ।॥ १८.४ । ।॥ <br>

शिरस्यर्धपुरुषेण चतुरश्रं कृत्वा पूर्वस्याः करण्या अर्धात्तावति दक्षिणोत्तरयोर्निपातयेथ् । ।॥ १८.५क । ।॥ <br>

तिस्रः परिशिष्यन्ते । तच्छिरः । ।॥ १८.५ख । ।॥ <br>

पुरुषस्तिर्यग्द्वावायामतः षोडशभागश्च दक्षिणः पक्षः । तथोत्तरः । ।॥ १८.६ । ।॥ <br>

पक्षाग्रेपक्षाग्रे पुरुषचतुर्थेन चत्वारि चतुरश्राणि कृत्वा तान्यक्ष्णया व्यवलिख्यार्धानि निरस्येत् । एकत्रिंशत्परिशिष्यन्ते । ।॥ १८.७ । ।॥ <br>

पक्षाग्रं उत्सृज्य मध्ये पक्षस्य प्राचीं लेखां आलिखेथ् । ।॥ १८.८क । ।॥ <br>

पक्षाप्यये पुरुषं नियम्य लेखायां पुरुषान्ते नितोदन्तुकुर्यात् । नितोदात्प्राचीनं पुरुषान्ते नितोदं नितोदयोर्नानान्तावालिखेत् । तत्पक्षिनमनं । एतेनोत्तरः पक्षो व्याख्यातः । ।॥ १८.८ख । ।॥ <br>

द्विपुरुषं पस्चादर्धपुरुषं पुरस्ताच्चतुर्भागोनः पुरुष आयामोऽष्टादशकरण्यो पार्श्वयोस्ताः पञ्चदशपरिगृह्णन्ति । तत्पुच्छं । ।॥ १९.१ । ।॥ <br>

षोडशीं चतुर्भिः परिगृह्णीयाथ् । ।॥ १९.२क । ।॥ <br>

अष्टमेन त्रिभिरष्टमैश्चतुर्थेन चतुर्थसविशेषेणेति । ।॥ १९.२ख । ।॥ <br>

अर्धेष्टकां त्रिभिर्द्वाभ्यां चतुर्थाभ्यां चतुर्थसविशेषेणेति । ।॥ १९.३ । ।॥ <br>

पादेष्टकां त्रिभिश्चतुर्थेनैकं चतुर्थसविशेषार्धाभ्यां चेति । ।॥ १९.४ । ।॥ <br>

पक्षेष्टकां चतुर्भिर्द्वाभ्यां चतुर्थाभ्यां द्विसप्तमाभ्यां चेति । ।॥ १९.५ । ।॥ <br>

पक्षमध्यीयां चतुर्भिर्द्वाभ्यां चतुर्थाभ्यां द्विसप्तमाभ्यां चेति । ।॥ १९.६ । ।॥ <br>

पक्षाग्रीयां त्रिभिश्चतुर्थेनैकं चतुर्थसप्तमाभ्यां एकं चतुर्थसविशेषसप्तमाभ्यां चेति । ।॥ १९.७ । ।॥ <br>

पक्षकरण्याःसप्तमं तिर्यङ्मानी । पुरुषचतुर्थं च पार्श्वमानी । तस्याक्ष्णया रज्ज्वा करणं प्रजृम्भयेथ् । ।॥ १९.८क । ।॥ <br>

पक्षनमन्याः सप्तमेन फलकानि नमयेथ् । ।॥ १९.८ख । ।॥ <br>

उपधाने चतस्रः पादेष्टकाः पुरस्ताच्छिरसि । अपरेण शिरसोऽप्ययं पञ्च । पूर्वेण पक्षाप्ययावेकादश । अपरेणैकादश पूर्वेण पुच्छाप्ययं पञ्चापरेण पञ्च पञ्चदश पुच्छाग्रे । ।॥ १९.९ । ।॥ <br>

चतस्रश्चतस्रः पक्षाग्रीयाः पक्षाग्रयोः पक्षाप्यययोश्च विशयाः । ।॥ २०.१ । ।॥ <br>

ता आत्मनि चतसृभिश्चतसृभिः षोडशीभिर्यथायोगं पर्युपदध्याथ् । ।॥ २०.२ । ।॥ <br>

चतस्रश्चतस्रः पक्षमध्यीयाः पक्षमध्ययोः । ।॥ २०.३ । ।॥ <br>

पक्षेष्टकाभिः प्राचीभिः पक्षौ प्रच्छादयेथ् । ।॥ २०.४ । ।॥ <br>

अवशिष्टं षोडशीभिः प्राच्छादयेथ् । ।॥ २०.५क । ।॥ <br>

अन्त्या बाह्यविशेषा अन्यत्र शिरसः । ।॥ २०.५ख । ।॥ <br>

अपरस्मिन्प्रस्तारे पुरस्ताच्छिरसि द्वे षोडश्यौ बाह्यविशेषे उपदध्याथ् । ।॥ २०.६क । ।॥ <br>

तेऽपरेण द्वे विशये अभ्यन्तरविशेषे । ।॥ २०.६ख । ।॥ <br>

द्वाभ्यां अर्धेष्टकाभ्यां यथायोगं पर्युपदध्याथ् । ।॥ २०.७क । ।॥ <br>

बाह्यविशेषाभ्यां परिगृह्णीयाथ् । ।॥ २०.७ख । ।॥ <br>

आत्मनः करणीनां सन्धिषु षोडश्यो बाह्यविशेषा उपदध्याथ् । ।॥ २०.८ । ।॥ <br>

चतस्रश्चतस्रोऽर्धेष्टकाः पक्षाग्रयोः । ।॥ २०.९क । ।॥ <br>

पक्षेष्टकाभिरुदीचीभिः पक्षौ प्रच्छादयेथ् । ।॥ २०.९ख । ।॥ <br>

तिस्रस्तिस्रोऽर्धेष्टकाः पुच्छपार्श्वयोः । ।॥ २०.१० । ।॥ <br>

अवशिष्टं षोडशीभिः प्रच्छादयेथ् । ।॥ २०.११क । ।॥ <br>

अन्त्या बाह्यविशेषा अन्यत्र पुच्छाथ् । ।॥ २०.११ख । ।॥ <br>

यच्चतुरश्रं त्र्यश्रं वा संपद्येतार्धेष्टकाभिः पादेष्टकाभिर्वा प्रच्छादयेथ् । ।॥ २०.१२ । ।॥ <br>

अणूकाः पञ्चदशभागीयानां स्थाने । ।॥ २०.१३ । ।॥ <br>

व्यत्यासं चिनुयाद्यावतः प्रस्तारांश्चिकीर्षेथ् । ।॥ २०.१४ । ।॥ <br>

कङ्कचिदलजचिदिति श्येनचिता व्याख्यातौ । ।॥ २१.१ । ।॥ <br>

एवमि व हि श्येनस्य वर्षीयांसौ पक्षौ पुच्छाद्वक्रौ संनतं पुच्छं दीर्घ आत्मा मण्डलं शिरश्च । तस्माच्छ्रुतिसामर्थ्याथ् । ।॥ २१.२क । ।॥ <br>

अशिरस्को वानाम्नानाथ् । ।॥ २१.२ख । ।॥ <br>

ज्ञायते च । कङ्कचितं शीर्षण्वन्तं चिन्वीत यः कामयेत सशीर्षोऽमुष्मिंल्लोके संभवेयं इति विद्यमाने कथं ब्रूयाथ् । ।॥ २१.३ । ।॥ <br>

प्राकृतौ वक्रौ पक्षौ संनतं पुच्छं विकारश्रवणाथ् । ।॥ २१.४क । ।॥ <br>

यथाप्रकृत्यात्माविकाराथ् । ।॥ २१.४ख । ।॥ <br>

यथो एतच्छेयनचितं चिन्वीतेति । यावदाम्नानसारूप्यं तद्व्याख्यातं । ।॥ २१.५ । ।॥ <br>

त्रिस्तावोऽग्निर्भवतीत्यश्वमेधे विज्ञायते । ।॥ २१.६ । ।॥ <br>

तत्र सर्वाब्यासोऽविशेषाथ् । ।॥ २१.७ । ।॥ <br>

दीर्घचतुरश्राणां समासेन पक्षपुच्छानां समास उक्तः । ।॥ २१.८ । ।॥ <br>

एकविंशोऽग्निर्भवतीत्यश्वमेधे विज्ञायते । ।॥ २१.९ । ।॥ <br>

तत्र पुरुषाभ्यासो नारत्निप्रादेशानां सङ्ख्यासंयोगात्सङ्ख्यासंयोगाथ् । ।॥ २१.१० । ।॥ <br>